Zespół policystycznych jajników (PCOS): objawy, diagnostyka i leczenie w praktyce klinicznej

Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS, to zaburzenie endokrynne, które wpływa na życie milionów kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się nadprodukcją androgenów, zaburzeniami owulacji i zmianami metabolicznymi, co prowadzi do różnorodnych dolegliwości. W Omega Medical Clinics w Bydgoszczy diagnozujemy i leczymy to schorzenie u pacjentek w każdym stadium, łącząc wiedzę ginekologiczną z endokrynologią. Ten artykuł omówi, jak rozpoznać symptomy, potwierdzić diagnozę i wdrożyć terapię, opierając się na aktualnych wytycznych. Dzięki temu kobiety mogą lepiej zrozumieć swój stan i podjąć kroki ku poprawie zdrowia.

Charakterystyka objawów zespołu policystycznych jajników

Objawy PCOS ujawniają się zazwyczaj w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości, choć ich nasilenie różni się między pacjentkami. Najbardziej widocznym znakiem są zaburzenia miesiączkowania: cykle stają się nieregularne, trwają dłużej niż 35 dni lub skracają się poniżej 21, a miesiączki bywają obfite lub całkowicie nieobecne. To rezultat rzadkiej owulacji – u 90 procent kobiet z tym schorzeniem pęcherzyki jajnikowe nie dojrzewają prawidłowo, co blokuje regularne krwawienia. W efekcie narasta ryzyko przerostu endometrium, zwiększając podatność na raka trzonu macicy po 40. roku życia.

Hiperandrogenizm objawia się klinicznie jako hirsutyzm – nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn, takich jak twarz, klatka piersiowa czy brzuch. Skóra staje się tłusta, z widocznym trądzikiem na plecach, ramionach i twarzy, spowodowanym nadprodukcją sebum pod wpływem testosteronu. U niektórych pacjentek dochodzi do łysienia androgenowego, gdzie włosy na głowie przerzedzają się wzdłuż środkowego rozstępu, podczas gdy brwi i rzęsy pozostają gęste. Te zmiany estetyczne często prowadzą do obniżonej samooceny, nasilając problemy psychiczne.

Zmiany metaboliczne to kolejny filar: insulinooporność powoduje gromadzenie tłuszczu w okolicy brzucha, co u 50-70 procent kobiet z PCOS skutkuje otyłością. To nie tylko estetyczny kłopot – podnosi poziom glukozy we krwi, sprzyjając cukrzycy typu 2 już w wieku 30 lat. Kobiety skarżą się na chroniczne zmęczenie, trudności z koncentracją i wahania nastroju, w tym epizody depresji czy lęku, które WHO uznaje za powiązane z chronicznym stanem zapalnym w organizmie. Problemy z płodnością wynikają z braku owulacji: szanse na zajście w ciążę spadają o połowę bez interwencji. W Omega Medical Clinics w Bydgoszczy pacjentki często zgłaszają te symptomy po latach prób bezskutecznego starania się o dziecko, co podkreśla znaczenie wczesnego rozpoznania.

Nie wszystkie objawy występują równocześnie – u nastolatek dominują trądzik i nieregularne cykle, podczas gdy u starszych kobiet uwypuklają się aspekty metaboliczne. Badania wskazują, że do 70 procent przypadków pozostaje nierozpoznanych, co opóźnia leczenie i pogarsza rokowania. Jeśli zauważysz u siebie co najmniej dwa z tych sygnałów, wizyta u ginekologa-endokrynologa pozwoli na szybką ocenę.

Proces diagnostyczny zespołu policystycznych jajników

Diagnoza PCOS opiera się na kryteriach rotterdamskich z 2003 roku, zmodyfikowanych w wytycznych z 2023, wymagających spełnienia co najmniej dwóch z trzech warunków po wykluczeniu innych patologii. Pierwszym jest hiperandrogenizm: kliniczny, mierzony skalą Ferrimana-Gallweya (wynik powyżej 8 wskazuje na hirsutyzm), lub biochemiczny – podwyższony wolny testosteron powyżej 1,5 ng/dl lub androstendion. Drugim oligo- lub anowulacja: potwierdzana przez brak progesteronu poniżej 3 ng/ml w drugiej fazie cyklu lub mniej niż 8 owulacji rocznie. Trzecim policystyczny morfologia jajników w USG przezpochwowym: objętość powyżej 10 cm³ lub co najmniej 20 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm na jednym jajniku.

Badania laboratoryjne wykonuje się w pierwszej fazie cyklu, między 3. a 5. dniem miesiączki. Oznacza się stosunek LH do FSH powyżej 2:1, poziom SHBG poniżej 40 nmol/l, co wskazuje na wolne androgeny, oraz insulinę i glukozę w teście OGTT po 2 godzinach powyżej 140 mg/dl, sygnalizując insulinooporność. Dodatkowe testy, jak prolaktyna czy TSH, wykluczają hiperprolaktynemię czy niedoczynność tarczycy, a 17-hydroksyprogesteron – wrodzony przerost nadnerczy. USG transwaginalne, trwające 15-20 minut, ocenia strukturę jajników i grubość endometrium – powyżej 8 mm w fazie folikularnej sugeruje brak owulacji.

W Omega Medical Clinics w Bydgoszczy proces zaczyna się od szczegółowego wywiadu: pytamy o rodzinne obciążenia cukrzycą (ryzyko rośnie dwukrotnie) i objawy psychiczne, bo one wpływają na wybór terapii. Wytyczne WHO z 2025 podkreślają screening metaboliczny u wszystkich pacjentek, w tym lipidogram i ciśnienie krwi, by wychwycić wczesne ryzyka sercowo-naczyniowe. Diagnoza trwa zwykle 2-4 tygodnie, z wynikami omawianymi na wizycie kontrolnej, co pozwala uniknąć fałszywych alarmów – np. policystyczne jajniki zdarzają się u 20 procent zdrowych kobiet.

Różnicowanie z innymi schorzeniami jest kluczowe: guzy androgenoprodukujące dają gwałtowny hirsutyzm, a zespół Cushinga – rozstępy i otyłość centrynalną. Jeśli wyniki są niejednoznaczne, powtarzamy testy po 3 miesiącach lub konsultujemy endokrynologa.

Strategie leczenia i zarządzania zespołem policystycznych jajników

Leczenie PCOS jest indywidualne, skupione na dominujących objawach i planach życiowych pacjentki – czy to regulacja cykli, walka z hirsutyzmem czy wsparcie płodności. Podstawą zmian stylu życia: redukcja masy ciała o 5-10 procent poprzez dietę o niskim indeksie glikemicznym, z naciskiem na błonnik z warzyw liściastych i pełnoziarnistych zbóż, co obniża insulinę o 20-30 procent. Ćwiczenia aerobowe, jak szybki marsz 150 minut tygodniowo, połączone z siłownią dwa razy w tygodniu, poprawiają wrażliwość na insulinę i przywracają owulację u 50 procent otyłych kobiet. W klinice współpracujemy z dietetykami, by plany były realistyczne, np. zastępując białe pieczywo na komosę ryżową.

Farmakoterapia zależy od priorytetów: doustna antykoncepcja z etynylemestradiolem i drospirenonem reguluje cykle w 80 procent przypadków, obniżając androgeny i łagodząc trądzik po 3-6 miesiącach. Dla hirsutyzmu spironolakton w dawce 100-200 mg dziennie blokuje receptory androgenowe, redukując owłosienie o 40 procent po roku, ale wymaga antykoncepcji ze względu na teratogenność. Metformina, 500-2000 mg na dobę, adresuje insulinooporność, zmniejszając ryzyko cukrzycy o 30 procent i wspomagając utratę wagi o 2-3 kg w pół roku. Monitorujemy wątrobę i nerki co kwartał, by uniknąć kwasicy mleczanowej.

Przy problemach z płodnością letrozol, 2,5-7,5 mg od 3. do 7. dnia cyklu, indukuje owulację u 60-80 procent kobiet, przewyższając klomifen w skuteczności według wytycznych 2023. Jeśli to zawiedzie, gonadotropiny iniekcyjne lub laparoskopowy drilling jajników – nacięcia laserem na powierzchni jajnika – przywracają regularność u 70 procent pacjentek na 6-12 miesięcy. IVF jest opcją ostateczną, z sukcesem 40 procent w pierwszym cyklu. W Omega Medical Clinics w Bydgoszczy śledzimy efekty terapii przez USG i hormony co 3 miesiące, dostosowując dawki – np. dodając inozytolo, który poprawia owulację o 20 procent u szczupłych pacjentek.

Długoterminowo nacisk kładziemy na prewencję: coroczne OGTT i lipidogram chronią przed sercowo-naczyniowymi powikłaniami, a terapia poznawczo-behawioralna łagodzi lęk. Kobiety po leczeniu raportują lepszą jakość życia, z regularnymi cyklami i mniejszym stresem.